Að bera saman losunarappelsínur og losunarepli
Á síðasta ári var gefið út rit frá Landbúnaðarháskólanum, eftir prófessorana Ólaf Arnalds og Jón Guðmundsson sem hefur skapað nokkrar umræður. Þar er gerð metnaðarfull tilraun til þess að meta hugsanlega losun gróðurhúsalofttegunda vegna breytinga á landnýtingu og setja það í samhengi við framleiðslu á kjöti. Ritið er gagnlegt innlegg í umræðuna um losun gróðurhúsalofttegunda frá landi en því miður tel ég sumar af þeim ályktunum sem dregnar hafa verið af skýrslunni rangar.
Losunarepli og losunarappelsinur
Í frétt um rannsóknina voru niðurstöðurnar um mögulega kolefnislosun á kg lambakjöts borin saman við flugferð til Evrópu. Þetta er skakkur samanburður þar sem verið er að bera saman losunarappelsinur við losunarepli. Við útreikningana á losun lambakjöts var reynt að meta allan lífsferilinn,og horft á alla losun sem fellur til í framleiðslunni, allt frá landnýtingu til flutnings. Höfundar taka ítrekað fram að þeir gefi sér forsendur og að óvissubilin séu stór. Þetta er svo borið saman við flugferð þar sem aðeins er tekið tillit til ferðarinnar en ekki lifsferils losunarinnar. Þetta er ekki í fyrsta sinn sem slík villa er gerð. Sams konar villu sameinuðu þjóðirnar þegar þær birtu skýrsluna “Livestock’s long shadow” sem síðar varð að leiðrétta vegna þeirra ágalla að bera saman epli og appelsínur. Um það fjallaði ég fyrir nokkru. Þó að villan hafi fyrir löngu verið leiðrétt heldur hún áfram að valda misskilningi.
Hver yrði losunin ef við hættum sauðfjárrækt á morgun?
En það sem er kannski enn mikilvægara varðandi þessa útreikninga er að átta sig á því að hvaða leiti þeir falla undir framleiðslu af kjöti. Til að svara þessari spurningu er hægt að fara í hugsanaæfinguna, hver verður losun vegna landnýtingar á næsta ári ef að allri kjötframleiðslu væri hætt á morgun. Mun hún dragast saman um þær milljónir tonna af CO2 sem ætla mætti ef að mat þeirra er rétt?
Svarið er í mínum huga býsna augljóst, nei það gerir það ekki. Losun mun dragast saman sem nemur því magni sem fellur til vegna notkunar á olíu, áburðar og þess háttar. Losun úr framræstum mýrum og landi í slæmu ásigkomulagi verður nokkurn vegin hin sama þó að kjötframleiðslu sé hætt. Og þannig mun það verða í lengri tíma, áratugi eða árhundruð, nema að til komi aðgerðir til þess að bæta landið.
Er hægt að ganga og tyggja tyggjó á sama tíma?
Ég held að þetta geti ekki verið umdeild niðurstaða. Það leiðir okkur að næsta skrefi í hugaræfingunni. Er hægt að draga úr losun frá landi án þess að hætta kjötframleiðslu? Það eru mismunandi skoðanir á því hvernig sé hægt að svara þessari spurningu. Mín skoðun er sú að það se hægt að ganga og tyggja tyggjó á sama tíma. Það þarf ekki að hætta kjötframleiðslu til að bæta landnýtingu. Það er að sjálfsögðu vel hægt og nauðsynlegt að hætta beit á örfoka landi. En við megum ekki gleyma því að það eru stór svæði sem eru blása upp af annarri ástæðu en sauðfjárbeit dagsins í dag. Þetta þekkir maður vel úr sveitinni heima. Vorið 2013 varð þar gríðarlegt vatnsrof inn í Tunguheiði þegar snjóa leysti á nokkrum dögum og veðrið skipti yfir í hnjúkaþey og 20 stiga hita sem leiddi af sér mikið vatnsrof. Meiri gróður hefði örugglega dregið úr þeirri eyðileggingu en það er engu að síður óraunhæft að skella skuldinni á þær 200–300 kindur sem þar ganga í dag. Hér eru það í staðinn syndir feðranna, en fyrir þrjátíu árum voru þar fleiri þúsund fjár á beit sem eiga sök í máli.
Það er því mikilvægt, að óháð því hvernig kjötframleiðsla þróast, að við bætum landnýtingu. Raunar held ég að það sé óumdeilt að landið sé sem heild frekar að gróa upp heldur en að því sé að hraka, og verðum við að halda ótrauð áfram í þeirri vegferð. Það getur verið ákaflega hagkvæm aðgerð fyrir samfélagið að moka ofan í skurði sem ekki þjóna neinum tilgangi.
Hraðall á bætta landnýtingu
En það er einmitt þar sem ég tel að hundurinn sé grafinn. Það er fyrst og fremst hagkvæmt fyrir samfélagið í heild að landnýting bætist á meðan það felur í sér bæði kostnað og launalausu vinnu fyrir bændur að moka ofan í skurði. Það er í raun ótrúlegt hversu mikið bændur hafa í hugsjónastarfi lagt á sig til þess að bæta landnýtingu. Það er ekki boðlegt að halda áfram að leggja ábyrgðina á samfélagslegum ávinningi fyrst og fremst í hendurnar á einstaka bændum. Þar sem þetta er ávinningur okkar allra þá verðum við öll að leggja hönd á plóg. Staðan í dag er því klassískt skólabókardæmi um markaðsbrest, og þennan markaðsbrest verðum við að leiðrétta. Í stað þess að telja með landnýtingu í losun frá framleiðslu kjöts tel ég að það sé mikilvægara að ríkið byrji að taka tillit til samfélagslegs kostnaðs af losun við gerð lagasetninga. Slíkir útreikningar geta verið grundvöllurinn að því hversu mikið ríkið eigi að borga aðilum fyrir að hlúa að landinu. Þessi aðferð hefur verið þróuð að fræðimönnum í Bandaríkjunum og verið notuð til að draga úr eyðileggingu á Amazon skóginum.
Landnýting mikilvæg, en orkuskipti mikilvægust
Svo er það einnig gagnlegt að bakka út og horfa aðeins víðar yfir sviðið. Hver á grunnástæðan fyrir því að mannkynið er að steikja plánetuna. Er það losun koldíoxíðs úr jarðvegi? Nei það er það að við höfum á síðustu 200 árum grafið upp, og kveikt svo í gríðarlegu magni af kolum, olíu og gasi að mannshugurinn nær ekki utan um það. Nýjasta talan sem ég fann í fljótu bragði var 570 milljarðar tonna af kolefni sem brennd hafa verið frá iðnbyltingu til 2014. Þetta er ein aðalástæðan fyrir því að losun vegna breytinga á landnýtingu er ekki hluti af loftslagsútreikningunum sem við þurfum að standa skil á. Vegna þess að það er ekki orsök vandans. Heldur hin langa kolefnishringrás sem mannkynið hefur raskað.
Það er grundvallarvandinn og hann þurfum við að leysa. Með því er ég ekki að gera lítið úr losun vegna landnýtingar, hún er veruleg. Einnig virðast vera mikil sóknarfæri í því að binda kolefni í jarðvegi og í gróðri/timbri með því að bæta auðlindanýtingu. En stundum virðist manni sem að við missum fókus á aðalatriðum í þessari umræðu. Það er bruni á jarðefnaeldsneyti.
Hann leysum við með því að aftengja líf okkar og hagvöxt frá bruna á jarðefnaeldsneyti. Það gerum við með orkuskiptum.
Höfundur er í forvali fyrir 2. sæti á lista VG í Norðausturkjördæmi
